Vikramasya audaryam

विक्रमस्य औदार्यमिति पाठ्यभागस्य सारांशं लिखत ।

                            (अथवा)

भोजराजाय सालभञ्जिकया उक्तं विक्रमस्य औदार्यं लिखत ।

कविपरिचयः - विक्रमस्य औदार्यम् इति पाठ्यभागः शिवदासेन विरचितः । अयं पाठः विक्रमार्कचरितात् स्वीकृतः ।

 कविपरिचयः - అను పాఠ్యభాగం 12వ శతాబ్దానికి చెందిన శివదాసుచేత రచించబడిన విక్రమార్క చరితమ్ అను గ్రంథమునుండి స్వీకరించబడినది. ఈ గ్రంథమునకు సింహాసనద్వాత్రింశిక అను పేరు కూడా కలదు.

पाठ्यभाग परिचयः - ఈ పాఠ్యభాగంలో బ్రాహ్మణుడు పరమేశ్వరున్ని ఆరాధించుట, సంతోషించిన పరమేశ్వరుడు పుత్రున్ని ప్రసాదించుట, బ్రాహ్మణకుమారుడు అరణ్యమునకు వెళ్ళుట, అతడు అరణ్యము నుండి రాజుని నగరమునకు చేర్చుట, బ్రాహ్మణ కుమారుడు రాజకుమారుని అపహరించుట, బ్రాహ్మణ కుమారుని విషయంలో విక్రముని ఔదార్యము మొదలగు విషయాలు వర్ణింపబడినవి. 

प्रस्तुतकथा - సింహాసనమును అధిరోహించుటకు వచ్చిన భోజునితో సాలభంజిక  నీవు విక్రమార్కుని ఔద్ర్యమును అనుసరించినచో ఈ సింహాసనమును అధిరోహించుము. అని పలుకగా, అప్పుడు భోజుడు  విక్రమార్కుని ఔదార్యమును తెలుపమనగా సాలభంజిక విక్రమార్కుని ఔదార్య వృత్తాంతమును ఈ విధంగా ప్రారంభించెను. 

विक्रमार्कस्य औदार्यवृत्तांतः - విక్రమార్కుడు రాజ్యాన్ని పరిపాలించుచుండగా , ఉజ్జయినిలో సకల గుణసంపన్నుడగు ఒక బ్రాహ్మణుడు సంతానం లేక నివసించుచుండెను. అతడికి సంతానము లేకపోవడంతో ఒక రోజున అతని భార్య  నాథా ! సంతానము లేని వారికి స్వర్గ లోకప్రాప్తి లేదని పండితులు చెప్పుచున్నారు. కనుక అంతేకాకుండా వంశము మంచి కుమారుని చేత, భూమి రాజుచేత, ముల్లోకాలు సూర్యునిచేత ప్రకాశించును కదా ! అని పలికెను. सत्पुत्रेण कुलं नृपेण वसुधा लोकत्रयं भानुना అప్పుడు ఆ బ్రాహ్మణుడు పెద్దల సూచన ప్రకారం ప్రదోషవ్రతమాచరించెను. పరమేశ్వరుని అనుగ్రహం వలన ఆ బ్రాహ్మణునికి ఒక పుత్రుడు జన్మించెను. పిమ్మట ఆ బ్రహ్మణుడు పుత్రునికి 12వ రోజున దేవత్తుడు అను పేరు పెట్టెను. తరువాత అతనికి వేదవేదాంగములను బోధించి, 16వ సంవత్సరమున మంచి రూపవతి, గుణవతియైన కన్యను చూసి వివాహము చేసెను. తరువాత బ్రాహ్మణుడు దేవదత్తునికి అనేక ఉపదేశములు చేసి తాను కాశికి వెళ్ళెను. 

देवदत्तेन सहायः - దేవదత్తుడు తండ్రి ఉపదేశానుసారం జీవనం కొనసాగిస్తుండగా ఒకరోజు హోమమునకు సంబంధించిన సమిధలు అరణ్యమునకు వెళ్ళెను. విక్రమార్కుడు అడవి పందిని వేటాడుతూ దేవదత్తుడు ఉన్నప్రదేశమునకు వచ్చెను. రాజు దేవదత్తుడుని చూసి నగరమునకు దారి తెలిసినప్పటికి, నగరమునకు వెళ్ళుమార్గమును తెలపమనెను. తండ్రి ఉపదేసమును అనుసరించి దేవదత్తుడే స్వయంగా రాజును నగరమునకు తీసుకు వళ్ళెను. అందుకు సంతోషించిన రాజు దేవదత్తుడిని సన్మానించి రాజ్యమున అధికారిగా నియమించెను. 

देवदत्तस्य परीक्षा - ఒకరోజు విక్రముడు సభలో నేను దేవదత్తుని ఉపకారమును ఎలా తీర్చుకోగలను. అని దేవదత్తుని అనేక విధాలుగా ప్రశంసించెను. అప్పుడు దేవదత్తుడు రాజు నా గురించి ఇంత గొప్పగా చెబుచున్నాడు. నేను చేసిన ఉపకారం ఎంత? నాపై చూపించు ఈ ఔదార్యము సత్యమా? అసత్యమా?  పరీక్షించెదనని ఆలోచించి, రాజకుమారున్ని అపహరించి, రాజకుమారుని ఆభరణమును సేవకుడి చేతికి ఇచ్చి, దీనిని అమ్మి ధనమును తీసుకురమ్మని పంపెను. 

ఇంతలో రాజకుమారుడు దొంగచేత అపహరింపబడి, చంపబడ్డాడు అనే వార్త రాజ్యమంతా వ్యాపించెను. అందరూ దొంగకొరకు వెతుకుచండగా, రాజకుమారుని ఆభరణము కలిగిన సేవకుడిని భటులు పట్టుకెని రాజు వద్దకు తీసుకొని వెళ్ళిరి. అతని వద్ద ఉన్న ఆభరణము తన కుమారుడిదేనని రాజు తెలుసుకొని - ఓరి! పాపిష్ఠుడా ! నీకు ఈ ఆభరణము ఎలా లభించినది అని ప్రశ్నించగా నేను దేవదత్తుని సేవకుడిని. ఆభరణమును అమ్మి ధనము తీసుకురమ్మని దేవదత్తుడు నన్నుపంపించెను. అని పలికెను. తరువాత రాజు దేవదత్తుని పిలిపించి ఈ ఆభరణం నీకెవరు ఇచ్చారు?  అని అడుగగా, దేవదత్తుడు రాజా! నాకు ఎవరును ఇవ్వలేదు. నాయొక్క దురాశ వలన మీ కుమారున్ని చంపి ఆభరణమును అమ్మి ధనమును పొందదలిచితిని. అని రాజు ఎదుట తలదించుకొని, మౌనముగా నిలబడెను. అది విని రాజు ఏమీ చేయలేకపోయెను.

सभ्यानां निन्दावचनानि - అప్పుడు సభలోని ఒక సభ్యుడు  - ధర్మశాస్తాలు తెలిసిన దేవదత్తుడు ఇటువంటి పాపం ఎలా చేసెను? అని పలుకగా, మరొక సభ్యుడు - రాజా! ఇతడు హంతకుడు మరియు దొంగ. కావున ఇతనిని శూలముతో చంపవలెను. అని పలుకగా మంత్రులు - దేవా! ఇతనిని ముక్కలు ముక్కలుగా చేసి గ్రద్ధలకు వేయవలెను అని పలికెను. వారందరి మాటసు విని రాజు - ఇతను నన్ను ఆశ్రయించినవాడు. నగరమునకు దారి చూపి నాకు ఉపకారం చేసినవాడు. అందువలన ఇతనిలేని గుణదోషములను గూర్చి ఆలోచించరాదు. नैवाश्रितेषु महतां गुणदोषचिन्ता  ।

विक्रमस्य औदार्यम् - ఉపకారం చేసిన వారికి ఉపకారం చేయుటలో గొప్పతనమేముంది అపకారం చేసిన వారికి కూడా ఉపకారం చేసినవాడే సాధువు అని చెప్పబడుచున్నది కదా! అని పలికి రాజు దేవదత్తుని చూసి మిత్రమా! దేవదత్త ! నీవు మనస్సు ఏ మాత్రము భయపడవద్దు. నా కుమారుడు పూర్వజన్మ పాపఫలితము చేత చంపబడెను. ఇది నీ తప్పకాదు. అతని కర్మఫలితము. దీనిని ఎవరు అతిక్రమించగలరు. గొప్ప అరణ్యములో మార్గము తెలియని నాకు మార్గము చూపి నగరమునకు తెచ్చావు. వేయి ఉపకారముల చేతనైన నీ ఋణము తీర్చుకోలేను అని పలికి దేవదత్తుని వస్త్రాభరణములతో సన్మానించెను.

దేవదత్తుడు రాజు యొక్క ఔదార్యమునకు సంతోషించి రాజకుమారుడిని ఇంటినుండి తెప్పించి రాజుకు అప్పగించెను. అప్పుడు రాజు ఆశ్చర్యంతో దేవదత్తా! ఎందుకు ఇట్లు చేసితివి? అని అడుగగా అప్పుడు  దేవదత్తుడు  - రాజా! మీరు సభలో అనేకసార్లు నేను చేసిన ఉపకారం గురించి గొప్పగా చెప్పితిరి? ఇది సత్యమా? అసత్యమా? అని తెలుసుకొనుటకు ఈ విధముగా చేసితిని. నన్ను క్షమించమని పలికెను. అప్పుడు రాజు ఎవరైతే ఇతరులు చేసిన మేలు మరిచిపోదురో అట్టివాడు పురుషాధముడు అవుతాడు అని పలికెను. यः कृतमुपकारं विस्मरति स एव पुरुषाधमः  పిమ్మట దేవదత్తుడు  - రాజా! కారణం లేకుండానే లోకమునకు ఉపకారం చేస్తున్నావు. కావున ఈ లోకమున నీవే గొప్పవాడివి. అని రాజు అనుమతితో తాను ఇంటికి వెళ్ళెను.

उपसंहारः - ఈ కథను భోజునితో చెప్పిన సాలభంజిక రాజా! ఇటువంటి  ఔదార్యం నీయందు లేదు. కావున నీవు ఈ సింహాసనము అధిరోహించుటకు అర్హుడివి కాదు. అని పలుకగా అప్పుడు భోజుడు మౌనముగా తిరిగి వెళ్ళెను.